كارآموزی كشاورزی زراعت و اصلاح نباتات در ایستگاه تحقیقات عراقی محله

توضیحات :

فهرست مطالب

مقدمه: 1

سویا 2

كلزا 14

پروژه غلات 23

گندم 23

ذرت 39

سورگوم علوفه‌ای 50

گزارش كار مركز تحقیقات 55

تاریخ شروع كارآموزی دوره كارآموزی اینجانب در مورخه 17/7/84 آغاز شد. قرار بر این شد كه طی یك دوره 45 روزه به مدت 35 روز در ایستگاه تحقیقات عراقی محله و مدت 10 روز در مركز تحقیقات و بخش تهیه و اصلاح بذر و نهال مشغول بكارآموزی شدم.

ایستگاه تحقیقات كشاورزی عراقی محله گرگان:

در بدو ورود به ایستگاه تحقیقات عراقی محله به تابلویی برمی‌خوریم كه مشخصات ایستگاه به اختصار و به شرح زیر درج گردیده است:

• · ایستگاه تحقیقات كشاورزی عراقی محله
• · تاسیس 1337
• · مساحت 37 هكتار
• · ارتفاع از سطح دریا 5/5 متر
• · میزان بارندگی 450-400 میلی‌متر

پروژه‌هایی كه در ایستگاه بر روی آنها كار می‌شود، عبارتند از:

دانه‌های روغنی؛

ذرت؛

گیاهان علوفه‌ای؛

غلات؛

حبوبات؛

سبزی و صیفی.

اما در تحقیقات جدید كه توسط مهندس كشت كار انجام گرفته، مساحت كل ایستگاه، 45 هكتار بود و ایشان نقشه كلی ایستگاه را كشیده و تمام تقسیمات موجود در ایستگاه را به صورت نقشه نشان داده‌اند.

تاریخچه

این گیاه در اصول بومی آسیا و استرالیا می‌باشد و گیاهی است مهم كه بیش از نیمی از روغن دنیا و بیش از 70% تجارت كنجاله دنیا را به خود اختصاص داده است. امریكا بزرگترین تولید كننده سویا، 63% تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. سهم ایران، حدود 001/0%، یعنی حدود 200 هزار تن می‌باشد و بیشتر به منظور تهیه روغن كشت می‌شود كه 90% آن نیز در شرق مازندران و استان گلستان كشت می‌شود. این در حالی است كه در دنیا بخصوص در كشورهای توسعه یافته، از این گیاه فرآورده‌های فراوانی از قبیل شیر، لبنیات، ماست، كره و بستنی بدست می‌آورند و مصرف سبزی خوردنی نیز دارد.

تاریخ دقیقی در مورد كاشت این گیاه در ایران در دسترس نیست، ولی از قدیم‌الایام در گیلان نوعی سویا موسوم به پشم باقلا یا خرس باقلا كشت می‌شده، ولی در سال 1341 گروه صنعتی بهشهر با وارد كردن تعدادی بذر از آرژانتین، اقدام به كشت آن نموده است.

گیاه‌شناسی

نام علمی سویا Glysin max، دیپلوئید و مقدار كروموزم آن 40 است. گیاهی است یكساله، ارتفاع بوته 180-75 سانتیمتر، عمق ریشه آن تا حدود 160-150 سانتیمتر و ریشه‌های فرعی آن در حدود 60-30 سانتیمتر در خاك متفرقند. سه نوعه ریشه دارند: نابجا، اصلی و فرعی كه برخی مواقع بر روی آنها برجستگی‌هایی دیده می‌شود كه محل زندگی باكتری‌های میله‌ای به نام ریزوبیوم ژاپونیكم است كه در صورت نیتروبودن خاك بعد از 42-30 روز از كاشت ظاهر می‌شوند.

3 نوع برگ در سویا دیده می‌شود:

1. برگ‌های لپه‌ای 2. برگ‌های ساده و 3. برگ‌های 3 برگ‌چه‌ای

زیر و روی برگ و همچنین سطح ساقه و غلات سویا پوشید از كرك‌هایی به رنگ طلایی یا نقره‌ای بسته به رقم می‌باشد.

كاشت:

در گلستان ارقام ویلیامز به عنوان زودرس، هیل و سحر به عنوان میان‌رس و گرگان 3 به عنوان دیررس كشت می‌شوند.

آماده‌سازی زمین:

معمولاً كشت سویا به دو صورت بهاره و تابستانه صورت می‌گیرد.

در كش بهاره، زمین را در زمستان یك شخم عمیق زده و در بهار نیز یك شخم به عمق 20 سانتیمتر برخلاف شخم قبلی می‌زنیم. پس از تسطیح آبیاری انجام گرفته و عملیات كشت به صورت ردیفی و حتماً‌ به شیوه هیرم‌كاری صورت می‌گیرد، زیرا هم به كمبود آن و هم به زیادی آن حساس است.

عمق كاشت بذر، 5-3 سانتیمتر بسته به بافت خاك می‌باشد.

فاصله ردیف‌های كاشت در ارقام بهاره، 65-45 سانتمیتر و ارقام تابستانه، 40-25 سانتیمتر می‌باشد.

خاك مطلوب آن رسی ـ شنی با بافت متوسط و اسیدیته 7-6، به شوری حساس می‌باشد و در Ecهای بالاتر از 4 میلی‌موس گل‌ها عقیم می‌شوند.

تاریخ كاشت در كشت بهاره بایستی در اولین فرصتی كه پیش آمد، یعنی بعد از رفع سرمای زمستانه اقدام به كشت نمود. در كشت‌های تابستانه به علت حساسیت این گیاه به طول روز نبایستی تاریخ كاشت آن عقب بیافتد.

داشت:

عملیات داشت سویا كه از مرحله 2 برگی شدن آغاز می‌شود، معمولاً بر اساس جداول تعینی شده استاندارد رشد رویشی و زایشی كه در اختیار زارع یا اصلاح‌گر قرار می‌‌گیرد، انجام می‌شود.

در مورد آبیاری صحیح از زمان گلدهی تا نزدیك رسیدن نیاز آبی این گیاه شدید است. خصوصاً اول گلدهی تا اوایل دانه بستن. دوره آبیاری سویا در منطقه گلستان، هر 14-10 روز یكبار است، یعنی 5-4 بار در طول دوره رشد و نمو نیاز به آبیاری دارد.

از مرحله 6-4 برگی شدن نیز بایستی عملیات وجینی و مبارزه با علف هرز و سله شكنی و خاك دادن پای بوته صورت گیرد. در طی این مراحل بایستی همواره مواظب خسارت آفات نیز باشیم.

كوددهی:

ازت: از مهمترین نكته‌ای كه از لحاظ دادن یا ندادن كود ازت بایستی درنظر داشته باشیم، این است كه اگر قبلاً در زمینی در مورد نظیر سویا كشت شده است، تا حدود 5-4 سال بعد از آن نیاز چندانی به كود ازتن نخواهیم داشت، زیرا در صورت كشت مكرر سویا در یك مزرعه گرهگ‌های موجود در ریشه این گیاه قادر به ذخیره‌سازی مقادیر متنابهی از ازت هوا می‌باشند و علاوه بر ازت مورد نیاز گیاه 200-180 كیلوگرم ازت نیز به خاك بیافزایند. البته در صورت مصرف بی‌رویه كود ازت، میزان پرتئین دانه افزایش و درصد روغن آن كاهش خواهد یافت.

بیماری:

پوسیدگی ذغالی: یكی از مهمترین بیماری‌های شایع سویا است كه سبب خسارت شدیدی به مزارع سویا شده و عملكرد را شدیداً كاهش می‌دهد و عمدتاً در مراحل آخر رشد گیاه خود را نشان داده و با خشكانیدن بوته‌ها، سبب رسیدگی زودتر كاذب گیاه می‌شود، به شكلی كه غلاف‌ها ظاهراً رسیده به نظر می‌رسند، ولی دانه‌ها پر نشده و وزن دانه شدیداً كاهش می‌یابد.

قارچ عامل این بیماری ماكروفومینا می‌باشد. مشخص شده كه با توجه به این كه این قارچ در خاك باقی می‌ماند، در صورت بروز تنش خشكی، معمولاً این قارچ فعال شده و آثار خسارت ظاهر می‌شود. برای مبارزه با این بیماری باید از بروز تنش خشكی در سویا جلوگیری نمود.

سویا دارای انواع بیماری‌های قارچی باكتریایی و ویروسی می‌باشد. بوته‌میری، لكه برگی‌ها، سوختگی‌های برگی، سفیدك سطحی و بیماری لكه ارغوانی در این منطقه بیشتر شایع می‌باشد.

از بیماری‌های باكتریایی معمولاً سوختگی‌های باكتریایی، خشكیدگی و پژمردگی باكتریایی مشاهده می‌شود كه برای مبارزه با آن با ناقلین آن از جمله شته‌ها مبارزه كرد و از انواع ویروسی می‌توان ویروس موزائیك سویا را نام برد.

آفات:

1. 1. تریپس: این آفت ریز و كوچك از مرحله 2 برگی شدن به گیاه حمله می‌كند و برای مبارزه با آن از سم متاسیستوكس استفاده می‌كنیم.
2. 2. لاروهای كرم غوزه و كارادرینا: كه از مرحله 8-5 برگی شدن به گیاه حمله نموده و برای مبارزه با آن از سموم نواكرون و لاروین استفاده می‌شود.
3. 3. عسلك و كرم غوزه كه در مراحل بعدی رشد سویا نیز دیده می‌شوند و برای مبارزه با آنها از سموم نواكرون و آدمیرال استفاده می‌كنیم.

البته اگر تداخل نسل در مزرعه پیش بیاید، یعنی در یك زمان حالت‌های مختلفی از سیكل زندگی حشره مشاهده شود، مجبوریم از سموم ضربتی مثل رانیتول استفاده نماییم.

برداشت:

برداشت سویا زمانی صورت می‌گیرد كه برگ‌های آن كاملاً ریخته و پاییزین غلاف آنها كاملاً زرد و خشك شده باشد. در ایران از 4 رقم موجود غیر از گرگان 3 كه بلند قد و چندشاخه است و با كمباین قابل برداشت است، كشاورزان با تحمل هزینه‌های بالا بوته‌ها را از قسمت سطحی با دست درو می‌كنند. هنگام برداشت رطوبت دانه بایستی كمتر از 15% باشد، ولی به منظور انبارداری طولانی بایستی رطوبت به 13% و كمتر از آن برسد.

طرح‌های در دست اجرا در ایستگاه تحقیقاتی عراقی محله:

در مدت 10 روز حضورم در بخش دانه‌های روغنی (سویا)، سعی كردم مطالبی در مورد سویا، طریقه كاشت، داشت و برداشت بدست آورم، ولی در زمان حضور من بیشتر كارهای سویا تمام شده بود و روزهای آخر برداشت محصول بود.

در اولین روز به اتفاق آقای مهندس مهقانی كه ایشان به مدت 2 سال به صورت امریه مشغول همكاری بودند و روزهایذ آخر خدمت مقدس سربازی ایشان بود و در قسمت دانه‌های روغنی بخصوص سویا فعالیت می‌كردند. در این روز كارگران آماده برداشت سویا بودند كه در روز قبل مشخص شده بود كه كدام كرت برداشت شود. با آمدن مهندس مهقانی كار شروع شد:

بوته‌های مربوط به هر كرت را جداگانه برداشت كرده و یك نفر اطلاعات مربوط به آنها را نوشته و آنها را توسط نخی می‌بست تا با هم قاطی نشوند. وقتی كه بیشتر كرت‌ها را برداشت كردند، كمباین مخصوص (دروكن سویا) در كنار هر كرت آمده و جداگانه سویاها را می‌كوبید و دانه‌ها را داخل كیسه ریخته دوباره مشخصات مربوطه را نوشته و به داخل انبار انتقال می‌دادند.

طریقه برداشت در طرح‌های آزمایشی بدین ترتیب بود كه بیشتر كشت‌ها به صورت چهار ردیف انجام می‌گیرد، چون ماشین كاشت چهار ردیفه بود. در هنگام برداشت ردیف اول و ردیف چهارم، برداشت نمی‌شود و 2 ردیف وسطی را برداشت می‌كنند. در دو ردیف وسط نیز بوته‌های اول و آخر را برداشت نمی‌كند، به عنوان شاهد در مزرعه باقی می‌ماند.

در روز بعد با خانم مهندس رییسی آشنا شدم. ایشان نیز بر روی دانه‌های روغنی از جمله سویا تحقیق می‌كردند. ایشان كارهای خود را برای بنده تشریح كردند. مراحل مختلف كار برای معرفی رقم جدید را توضیح دادند. بیشتر كارهای انجام شده بر روی سویا با ارقام مختلف بیشتر ارقام برداشت شده بود و چند رقمی كه باقیمانده، به خاطر دیررسی بودن گیاه می‌باشد.

ایشان طریقه تشخیص دو رقم سویا، از جمله گرگان 3 و D.P.X را به من گفتند. تشخیص از روی رنگ كرك‌ها می‌باشد. كرك در رقم گرگان 3، سفید می‌باشد، ولی در D.P.X كرك‌ها طلایی هستند. همچنین از روی دانه نیز می‌توان تشخیص داد. ناف دانه گرگان 3 سفید بوده، ولی D.P.X سیاه می‌باشد. تعداد غلاف در D.P.X بیشتر از گرگان 3 می‌باشد. گرگان 3 بیشتر به صورت خوابیده دیده می‌شود. وزن هزار دانه گرگان 3، بیشتر از D.P.X است.

در قسمت اول مربوط به بهنژادی بود، یعنی با دورگ‌گیری ارقام مختلف در بلوك‌های جداگانه آزمایش و تحقیقات خود را انجام می‌دادند. مثلاً در بلوك اول رقم گرگان 3 كشت شد بود. رقم گرگان 3 یك رقم دیررس می‌باشد كه امروزه كمتر كشت می‌كنند.

در قسمت بعدی دو رقم سحر و D.P.X با هم كشت شده بود. بدین ترتیب كه سه ردیف كسر و سه D.P.X و سحر و سه ردیف D.P.X كاشته بودند. سپس خانم مهندس رییسی چگونگی لقاح مصنوعی ـ دورگ‌گیری را توضیح دادند.

عملیات دورگ گیری

در انجام عملیات دورگ‌گیری نیاز به ابزار ظریف و صرف حوصله فراوان است كه عموماً از عهده كارگران ماهر دختر برمی‌آید. برای انجام دورگ‌گیری در مرحله‌ای كه هنوز گلبرگ‌ها پدیدار نشده‌اند، با مهارت خاصی توسط پنس گلبرگ‌های بسیار كوچك و جوان را كه داخل كاسبرگ قرار گرفته است، به همراه پرچم‌ها یكجا جدا می‌نماییم، طوری كه به كلاله و مادگی خسارتی نزنیم. آنگاه گرده گل موردنظر (پایه پدری) را به این گل عقیم كرده‌ایم، تماس داده و روی آن را با پنبه می‌پوشانیم و علامتگذاری می‌كنیم و با ثبت رقم پایه‌ پدری و مادری و تاریخ دورگ‌گیری در اتیكت مربوطه آن را رها می‌كنیم.

دورگ‌گیری در صبح زود و یا غروب انجام می‌گیرد و گل‌های وسطی ساقه برای انجام دورگ‌گیری انتخاب می‌شود. گیاه سویا به لحاظ شرایط خاص آن، یعنی خودگشن بودن و سخت لقاحی و ریزش زیاد گل‌ها انجام دورگ‌گیری و بدست آوردن بذر حاصل از آن بسیار مشكل می‌باشد. به همین دلیل گاهی ممكن است فقط 5% و یا كمتر از گل‌های دورگ زده به غلاف تبدیل گردد (غلاف‌های حاصل از دورگ‌گیری معمولاً كوچكتر و حاوی دانه كمتری می‌باشند).

تلقیح كردن بدین ترتیب می‌باشد كه گل‌هایی كه هنوز لقاح را انجام نداده‌اند را جمع كرده و در داخل آزمایشگاه با هم تلاقی می‌دهند. بذر حاصل از این مرحله همگی تك‌دانه می‌باشند. این تك دانه‌ها را جمع‌آوری كرده و در سال بعد به عنوان F₁ كشت می‌كنند. تعداد ردیف‌ها و كرت‌ها بستگی به تعداد دانه و بذر بدست آنده از تلقیح دارد.

در هنگام برداشت F₁ آن بوته‌هایی كه بهتر رشد كرده و تعداد غلاف بیشتری دارند را برداشت می‌كنند. البته برداشت كردن هم اصولی خاص خود را دارد. بدین ترتیب كه ردیف اول و آخر هر كرت را گذاشته و دو ردیف وسط را برداشت می‌كنند. در این دو ردیف نیز بوته‌های اول و آخر را برداشت نمی‌كنند. بعد از برداشت بوته‌ها كارگران مشغول كوبیدن غلاف‌های برداشت شده از هر بوته شده و تعداد آنها را شمرده و داخل پاكت‌های مخصوصی گذاشته و مشخصات آنها را نوشته و داخل پاكت گذاشته و به داخل انبار ژرم پلاست دانه‌های روغنی می‌برند.

این مراحل تا 7 نسل (F₇) ادامه دارد تا به یك لاین خالص و یك رقم جدید دست یابند. رقم D.P.X یك رقم وارداتی ازد امریكا در سال 1378 بوده است كه پس از گذشت 6 سابل انتظار دارند كه در سال زراعی 85 به كشاورزان معرفی كنند و در سال 1379، 4150 كیلوگرم محصول تولید كرده است. D.P.X نسبت به تنش‌های محیطی خوب عمل كرده و تعداد غلاف در بوته زیاد بوده و دانه‌ها نیز مناسب هستند.

ارتفاع بوته‌ها خوب بوده، برگ‌ها همزمان می‌رسند و به راحتی توسط كمباین می‌توان درو كرد.

البته خانم مهندس رییسی، به دلیل اینكه در سال زراعی كه در حال گذاشتن است (84)، به دلیل گرمای شدید در هنگام گلدهی و لقاح از اجرای طرح زیاد راضی نبودند.

بهترین زمان برای انجام تلقیح، صبح زود می‌باشد كه این كار توسط كارگران كه آموزش لازم را دیده‌اند، انجام می‌گیرد. سویا گیاهی است حساس كه در گرمای شدید گل‌ها ریزش می‌كند، رنگ در سویا سفید یا صورتی می‌باشد.

كار در قسمت بهنژادی خیلی حساس می‌باشد، زیرا باید گل‌هایی را انتخاب كنیم كه لقاح طبیعی روی آنها انجام نشده باشد. اگر كارگران بدون دقت این كار را انجام دهند، یعنی گل‌ها‌یی را انتخاب كنند كه قبلاً لقاح طبیعی روی آنها صورت گرفته باشد، در هنگام كشت و بعد از جوانه زدن، مهندسین متوجه می‌شوند كه این بوته، یك بوته مادری است كه با لقاح طبیعی صورت گرفته نه لقاح مصنوعی، به همین خاطر می‌گویند بهنژادی خیلی حساس است و برای بهنژادی باید از افراد ماهر و باتجربه استفاده كرد.

در قسمت بهنژادی بیشتر بر روی تاریخ كاشت و فاصله ردیف‌ها و فاصله بوته‌ها میزان مصرف بذر و غیره تحقیق می‌شود.

سویا را بیشتر به عنوان كشت دوم بعد از گندم می‌كارند. به همین خاطر باید یك تاریخ كاشت مناسبی داشته باشد، ولی در منطقه ما تاریخ كاشت متنوع است كه این باعث می‌شود كه كاشت و برداشت مناسبی وجود نداشته باشد. به همین علت متخصصان منطقه برای دستیابی به یك تاریخ كاشت دقیق برای ارقام مختلف سویا تحقیق می‌كنند تا برای كشاورزان این تاریخ و میزان بذر مصرفی مناسب را برای هم رقم اعلام كنند.

یك نمونه از طرح‌هایی كه در این مركز بر روی سویا انجام می‌شود، مربوط به تعیین مناسب‌ترین تاریخ و الگوی كاشت لاین امیدبخش سویا (D.P.X) می‌باشد.

کلمات کلیدی : كشاورزی زراعت و اصلاح نباتات;غلات;سورگوم علوفه ای